گره صلح افغانستان؛ اختلاف بر سر اولویت آتش‌بس و امضای توافق
در طول یک سال گذشته و در مقاطع مختلف مذاکرات صلح
افغانستان، همه‌ی طرف‌های درگیر در جنگ افغانستان صریحا گفته‌اند که این جنگ راه‌حل
نظامی ندارد و برای پایان دادن به آن که طولانی‌ترین جنگ تاریخ ایالات متحده است،
باید به سراغ یک توافق و راه‌حل سیاسی رفت.
با وصف آنکه همه‌ی طرف‌ها اعلام کرده‌اند برای پایان جنگ
به راه‌حل سیاسی باور دارند، اما در عمل دست‌کم تا کنون توافقی که به پایان یا دست‌کم
کاهش خشونت منجر شده باشد، به‌دست نیامده است. برعکس، در جریان بیش از یک سال گذشته
که مذاکرات صلح افغانستان به‌صورت رسمی میان دیپلمات‌های ایالات متحده و طالبان و
گفت‌وگوهای بین‌الافغانی جریان داشته، خشونت‌ها افزایش یافته است.
پس از ۹ ماه مذاکرات فشرده میان طالبان و ایالات متحده،
زمانی که مردم افغانستان و جهان آماده می‌شدند که به‌زودی عقد توافق صلح میان دو طرف
پس از ۱۸ سال نبرد را بشنوند، دونالد ترمپ ناگهان با رشته تویت‌هایی، مذاکرات صلح
را که در آستانه‌ی امضای توافق نهایی قرار داشت، متوقف کرد.
اگرچه در آن زمان، دلیل متوقف‌شدن مذاکرات صلح افغانستان به
دستور ترمپ، کشته‌شدن یک سرباز امریکایی و ۱۱ افغان در پی یک حمله‌ی طالبان در
کابل اعلام شد، اما واقع این بود که مخالفت‌های برخی از مقامات کلیدی دولت ایالات
متحده با جریان مذاکرات، توافق نهایی و میکانیزم اجرای آن عامل اصلی متوقف‌شدن
مذاکرات بود. این مقامات در دولت ایالات متحده معتقد بودند که طالبان اگر حسن نیتی
برای مصالحه داشته باشد، می‌بایست به‌جای افزایش خشونت، به آتش‌بس تن داده یا دست‌کم
خشونت‌ها را کاهش دهد.
حدود پنجاه روز پس از متوقف‌شدن مذاکرات صلح
افغانستان، چهارشنبه هفته‌ی گذشته، جنرال مایک مایلی، رییس ستاد مشترک ارتش ایالات
متحده در نخستین سفرش به افغانستان گفت که اکنون بیش از هر زمانی فرصت این‌که
نتیجه‌ای موفقیت‌آمیز از مذاکرات صلح افغانستان به‌دست آید، فراهم شده است. جنرال
مایلی اطمینان داد که امکان دستیابی به یک توافق صلح در آینده‌ی نزدیک قویا وجود
دارد.
یک روز بعد، دونالد ترمپ، که به‌مناسبت روز
شکرگزاری در سفری غیرمنتظره به پایگاه هوایی بگرام آمده بود، در سخنرانی برای
سربازان امریکایی مستقر در این پایگاه گفت که طالبان آماده‌ی اعلام آتش‌بس و دستیابی
به یک توافق است.
بی‌بی‌سی فارسی به نقل از یک منبع طالبان که نخواسته هویتش فاش شود، گزارش داد که این گروه، آتش‌بس پیش از اعلام و امضای توافق را رد می‌کند. مبتنی بر گزارش بی‌بی‌سی فارسی به نقل از منبع طالبان، این گروه اعلام کرده که ابتدا باید توافق امضا شده و پس از آن آتش‌بس میان این گروه و سربازان امریکایی مستقر در افغانستان اجرا خواهد شد؛ چیزی که در پیش‌نویس توافق ناشی از ۹ ماه مذاکرات میان دو طرف نیز پیش‌بینی و درج شده بود.
با وصف آنکه پس از متوقف‌شدن مذاکرات صلح افغانستان، به‌صورت
رسمی مذاکره‌ای میان ایالات متحده و طالبان صورت نگرفته، اما به‌نظر می‌رسد
دیدارها و گفت‌وگوهایی به‌صورت غی ررسمی و مخفی میان دو طرف جریان دارد. اظهارات
مقام‌های ارشد امریکایی از جمله دونالد ترمپ، رییس جمهور و رییس ستاد مشترک ارتش
ایالات متحده مبنی بر اعلام آمادگی طالبان برای آتش‌بس و توافق صلح، تماس‌ها و گفت‌وگوهای
مخفی میان دو طرف را تلویحا تأیید می‌کند.
به‌نظر می‌رسد اعلام و امضای توافق صلح میان ایالات متحده امریکا و طالبان برای پایان‌دادن به طولانی‌ترین جنگ تاریخ ایالات متحده به یک گره اصلی برخورده است؛ گرهی که هم ایالات متحده و هم طالبان به نوعی، حیثیت و وقار‌شان را به آن مرتبط می‌داند. برای ایالات متحده، توافق صلح با طالبان پیش از اعلام آتش‌بس یا دست‌کم کاهش چشم‌گیر خشونت از سوی این گروه، با هژمونی و قدرت افسانه‌‌ای ارتش‌اش بهعنوان قوی‌ترین قدرت نظامی جهان در منافات قرار می‌گیرد. امضای توافق با طالبان پیش از اعلام آتش‌بس یا دست‌کم کاهش چشم‌گیر درگیری در میدان‌های جنگ از طرف این گروه، برای ایالات متحده با توجه به قدرت ارتش این کشور و اعتبار آن، به نوعی یک شکست نظامی به‌حساب می‌آید. این کشور برای پایان‌دادن به طولانی‌ترین جنگ تاریخ‌اش به‌گونه‌ای که معنای آن درماندگی یا توافق برابر با یک گروه شورشی نباشد، به دنبال یک دست‌آویز قابل اتکایی است که بتواند حیثیت ارتش‌اش را حفظ کند. اعلام آتش‌بس از طرف طالبان یا دست‌کم کاهش چشم‌گیر خشونت پیش از توافق، همان چیزی است که ایالات متحده می‌خواهد.
جنبش طالبان که در طول ۱۳ سال همواره با شعارها و مواضع تند و انعطاف‌ناپذیر، ماشین شورش خشن‌اش را چرخانده است، نیز به دنبال دستمایه‌ای است که بتواند انعطاف‌پذیری‌اش در نشستن پای میز مذاکره با ایالات متحده را هم برای جنگ‌جویانش و هم در راستای حفظ ایدیولوژی شورش‌اش توجیه کند. طالبان مضاف بر آن که اعلام آتش‌بس پیش از توافق صلح را ضربه‌ای بر حیثیت‌اش می‌داند، از خشونت و تشدید آن بهعنوان یک امتیاز باالقوه و موثر در جریان مذاکرات نیز استفاده می‌کند. در واقع امر، جنگ و خشونت و تشدید آن، تنها ابزار موثر طالبان در به‌دست‌آوردن امتیازات سیاسی در جریان مذاکرات است و طبیعی است که امتناع از متوقف‌کردن یا کاستن آن برای طالبان یک استراتژی حیاتی و ارزشمند باشد.
ایالات متحده، از منظر دیگری نیز بر اعلام آتش‌بس یا دست‌کم کاهش چشم‌گیر خشونت حداقل به صورت یک دوره‌ی آزمایشی پیش از امضای توافق تأکید دارند. امریکایی‌ها با تأکید بر اجرای آتش‌بس یا کاهش درگیری از طرف طالبان در پی آن هستند که اطمینان حاصل کنند آیا این گروه کنترل مطلق یا دست‌کم حداکثری بر جنگ‌جویان و جبهات جنگاش در سراسر افغانستان دارد یا خیر؛ موضوعی که بود و نبود آن بر معنامندی و جامعیت توافق صلح افغانستان تأثیر مستقیم دارد. اگر طالبان کنترل حداکثری بر جنگ‌جویان و جبهات جنگاش نداشته باشد، توافق با این گروه به معنای پایان جنگ یا دست‌کم کاهش چشم‌گیر درگیری در افغانستان نیست و باعث می‌شود این توافق به یک اقدام عبث تبدیل شود.
طالبان از آن‌جا که جنگ و درگیری تنها ابزاری در دست برای
امتیازگیری است، بیم آن دارند که در صورت اعلام آتش‌بس یا کاهش درگیری پیش از
اعلام و امضای توافق، امتیازاتی در جریان مذاکرات و امضای توافق از دست دهند. از
سوی دیگر، این گروه محتاط است که در صورت تن‌دادن به آتش‌بس و کاستن از میزان
درگیری در جبهات جنگ پیش از توافق صلح با ایالات متحده، از ابزار فشار اصلی‌اش در
جریان مذاکرات بین‌الافغانی خلع سلاح شده و در مذاکرات داخلی و بین‌الافغانی، از
ماراتن تقسیم امتیازات و سهام در ساختار قدرت پس از توافق صلح نسبت به گروه‌های
رقیب و متعلق به جمهوری اسلامی افغانستان عقب بیفتد.
اگر چنان که اکنون جریان دارد، نزاع و اختلاف‌نظر بر سر
اولویت امضای توافق یا اعلام آتش‌بس و کشمکش بر سر تقدم یکی از دو مرحله بر دیگری،
ادامه یابد، خشونتی که تشدید شده است، قربانیان بیش‌تری از مردم افغانستان گرفته و
بن‌بست صلح افغانستان به درازا می‌کشد. به‌نظر می‌رسد با توجه به شتاب طرف‌های
درگیر در جنگ برای حصول توافق و مشخصا ایالات متحده، دو طرف برای دستیابی به توافق
صلح، بر سر یک راه میانه به توافق خواهد رسید. امتناع از تأکید بر سر اعلام و اجرای
آتش‌بس پیش از امضای توافق صلح و بسنده‌کردن بر کاهش درگیری در میدان‌های جنگ می‌تواند
بن‌بست را بشکند و پروسه را به جریان اندازد. کاهش مرحله به مرحله‌ی خشونت معطوف
به پیشرفت پروسه از امضای توافق صلح میان ایالات متحده و طالبان به آغاز مذاکرات
بین‌الافغانی احتمالا فرمولی باشد که بتواند پروسه را به جلو براند.
