قهر طبیعت و بی‌مهری دولتمردان؛ منار جام تنها نبود
سیدحسن حسینی – هرات
جاری شدن سیلاب مدهش در اطراف منار جام، اولین منار خشتی جهان در شرق، نگرانی فعالان فرهنگی- تاریخی را در پی داشت. منار جام به دلیل سروصداهایی که ایجاد شد آسیب ندید، اما داستان آسیب‌دیده‌گی برخی از میراث‌های فرهنگی هرات بسیار جدی است.
هر چند که سیلاب منار جام مدیریت شد و بنا بر گفته‌های مسوولان دولتی، کم‌تر آسیبی به این منار رسید، اما خطرات ناشی از سیلاب از دید آگاهان امور منحصر به یک دوره‌ی کوتاه‌مدت نیست.
اما در ولایت هرات، خطرات ناشی از جاری شدن سیلاب برای آبده‌های باستانی خاطره‌ای نزدیک است.
بیش‌تر از یک ماه از فروکش کردن رودخانه‌های پرجوش و خروش و جریان سیلاب مُدهش در شهر و ولسوالی‌های هرات می‌گذرد.
شدت باران و جاری شدن سیلاب در ولسوالی‌های زنده‌جان، اوبه، گذره، شیندند و چند مکان دیگر هرات سبب بروز ترک‌هایی در آبده‌های باستانی این مناطق شد.
در شهر هرات، طاق ایوان مزار آرامگاه ابوالولید که در عهد شاهرخ میرزا ساخته شده است، هم از گزند شدت باران و بلای طبیعی در امان نماند.
جاری شدن آب در اطراف این آرامگاه سبب شد که یک قسمت طاق نشست کرده و سبب ایجاد ترک‌های بزرگ در سقف ایوان شود.
دست‌کم ۵۰ روز قبل، یک روز پس از وقوع سیلاب و شدت باران‌های زیاد، عکس‌های زیادی در رسانه‌های اجتماعی از ترک‌خورده‌گی‌ها در سقف ایوان آرامگاه ابوالولید دست‌به‌‌دست شد.
همان روز، عبدالقیوم رحیمی با جمعی از مقام‌های اداره‌های مختلف دولتی به محل رفته و از نزدیک محل خساره را دیدند و با گرفتن چند عکس و ویدیو، به شهر برگشتند.
جاوید ضرغام، آمر فرهنگ و هنر ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات می‌گوید که نظر به دستور والی هرات، بودجه‌ای برای بازسازی و جلوگیری از خطر فروپاشی ایوان ابوالولید مدنظر گرفته شده بود. او می‌افزاید که تحکیم کاری اطراف زیربنای این آبده‌ی باستانی انجام شده است اما تاکید می‌کند که باید توجه بیش‌تری به آن شود.
آقای ضرغام امیدوار است که ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات برای برطرف‌سازی آسیب‌های وارد شده به آبده‌های باستانی، تلاش جدی‌تری به خرج دهد. بعد از سفر عبدالقیوم رحیمی، والی هرات و دیدار از آرامگاه ابوالولید، او به انجمن حامیان میراث‌های فرهنگی در هرات وعده سپرده بود که در زودترین زمان ممکن برای حفظ این آبده‌ی تاریخی تلاش کند. وعده‌ای که هنوز جامه‌ی عمل نپوشیده است. محمد صدیق میر، از آگاهان فرهنگی و عضو انجمن حامیان میراث‌های فرهنگی به این نظر است که «از آن زمان تا کنون اما ظاهراً با فروکش کردن سیلاب و عادی شدن وضعیت، قَول والی هرات زیر گل و لای بعد از سیلاب مدفون شده است».
آقای میر می‌گوید که دولتمردان با گرفتن عکس از محلات و آبده‌هایی که تاریخ زنده‌ی کشور هستند، سعی در عوام‌فریبی دارند. او می‌افزاید که برای این امر باید تلاش جدی‌تری به خرج داده شود. در همین حال، عبدالقیوم وزیری، رییس انجمن حامیان میراث‌های فرهنگی در هرات به رسانه‌ها از کم‌توجهی دولتمردان شکایت دارد. آقای وزیری به رسانه‌ها گفته بود که دولت برنامه‌ی منظم و منسجمی برای حفظ و بازسازی آبده‌های تاریخی روی دست ندارد و همین امر سبب شده که بی‌نظمی در اجرای برنامه‌های هرچند کوچک رخ دهد. با آن‌که هنوز مشخص نیست اما بنا بر گزارش‌ها در هرات دست‌کم ۸۰۰ آبده‌ی تاریخی وجود دارد که از این میان، گفته شده که ۴۸۰ آبده ثبت وزارت اطلاعات و فرهنگ کشور است.
حمدالله محب، مشاور امنیت ملی در سفر به هرات به فرهنگیان و دفتر والی هرات وعده سپرد که برای حفظ آبده‌های تاریخی، حداقل ۱۰ میلیون افغانی از بودجه انکشافی شورای امنیت مدنظر گیرد. او گفته بود که این میزان پول باید برای حفظ مجموعه‌ی مصلی و چند مکان تاریخی دیگر اختصاص داده شود. آریا رووفیان، رییس اطلاعات و فرهنگ هرات اما می‌گوید که هنوز مشخص نیست این پول چه زمانی به بودجه‌ی وزارت اطلاعات و فرهنگ سپرده می‌شود. در همین حال، آقای رووفیان می‌افزاید که شورای امنیت ملی کشور از ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات خواهان پیشکش کردن پروژه‌هایی شده که به نفع حفظ و بازسازی آبده‌های باستانی تمام می‌شود. او تأکید می‌کند که هنوز این لیست به شورای امنیت نرفته است، اما کار روی آن جریان دارد. با این حال، به باور آگاهان امور، حفظ و بازسازی آبده‌های باستانی در کنار بودجه‌ی زیاد، نیازمند زمان است. آگاهان امور تاریخی و باستان‌شناسان به این نظر اند که دولت باید به طور دوام‌دار و زمان‌بند به پروژه‌های حفظ آبده‌های باستانی و تاریخی نگاه کند.
با تمام این‌ها قابل ذکر است که هم مردم و هم آگاهان فرهنگی، نگران کم‌توجهی دولت به حفظ آبده‌های تاریخی افغانستان هستند. از دید مردم، بیم آن وجود دارد که همان‌طور که به مناره‌های هرات، گنبد گوهر شاد بیگم، ایوان ابوالولید و صدها مکان تاریخی دیگر در هرات کم‌توجهی صورت گرفته است، سال آینده هم دوباره جاری شدن سیلاب‌ها سبب یادآوری مسوولان از وظایف‌شان و حفظ آبده‌ها شود.
