تاریخچه پارلمان در افغانستان
دیروز هفدهمین دور شورای ملی افغانستان افتتاح شد.
پیش از این افغانستان ۱۶ دوره تجربه افتتاح پارلمان را داشته هر چند در بسیاری از دوره‌ها انتخاب اعضای مجلس نماینده‌گان و مجلس سنا انتصابی بوده‌اند.
در افغانستان، لویه‌جرگه پیشینه طولانی‌تری نسبت به مجلس نماینده‌گان دارد. پس از کشته شدن امیر حبیب‌الله خان در سال ۱۳۰۰ خورشیدی، اولین لویه‌جرگه در شهر جلال‌آباد برگزار شد اما نخستین مجلس در سال ۱۳۱۰ افتتاح شد.
پارلمان در دوران محمد نادر شاه
آن‌گونه که در متون تاریخی آمده، برای نخستین‌بار پارلمان در افغانستان در زمان محمد نادرشاه ایجاد شد.
در آن زمان در سال ۱۳۰۹ لویه‌جرگه تشکیل شد و سپس محمد نادرشاه، اعضای مجلس را از میان اعضای لویه‌جرگه برگزید. این مجلس از سال ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۲ به کار خود ادامه داد.
برای نخستین بار در آن زمان تصویب بودجه و صلاحیت فراخواندن وزیران به اعضای مجلس داده شد.
اما با آن‌هم تاریخ‌نویسان، صلاحیت‌ها و اقتدار این مجلس را زیر سوال می‌برند.
به گفته آنان روی کاغذ صلاحیت‌های خوبی برای اعضای مجلس این دوره سپرده شد بود اما آن‌چنان جنبه اجرایی نداشت.
پارلمان در دوران محمد ظاهر شاه
محمد ظاهر با مرگ پدرش، در تاریخ ۱۷ عقرب ۱۳۱۲ به پادشاهی افغانستان دست یافت.
او در آن سال جوانی ۱۹ ساله بود و کاکاهایش، تا سال‌ها هدایت امور کشور را به نیابت از شاه جوان در دست داشتند.
دوره فرمان‌روایی ظاهر شاه بر افغانستان، دوره آرامش بود و در این مدت، برخلاف دوره‌های قبل و بعد از ظاهرشاه، افغانستان درگیر هیچ جنگی نشد و هم‌چنین در جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹–۱۹۴۵) اعلام بی‌طرفی کرد.
در مدت پادشاهی محمد ظاهرشاه، افعانستان ۱۰ دوره پارلمان را تجربه کرد که با احتساب یک دوره در زمان نادرشاه، افغانستان تا سال ۱۳۴۳ یازده دوره پارلمان را پشت سر گذراند.
در این میان دوازدهمین دوره پارلمان در افغانستان، دوره طلایی مجلس در دهه دموکراسی و معیاری‌ترین مجلس تا آن زمان خوانده می‌شود.
نخستین انتخابات پارلمانی “دهه دموکراسی” در سنبله ۱۳۴۴ برگزار شد که به نظر می‌رسد، از لحاظ دموکراتیک بودن تا آن زمان در افغانستان سابقه نداشت.
در این دوره اقوام مختلف از مناطق مختلف افعانستان در پارلمان حضور یافتند.
از نظر محمدصدیق فرهنگ، عضو دوره دوازدهم پارلمان، انتخابات ۱۳۴۴ “آزادترین و منصفانه‌ترین انتخابات در تاریخ افغانستان بود”.
پارلمان در زمان محمد داوود خان
محمد داوود خان با توسل به کودتای نظامی سرد، ظاهر شاه پسر کاکایش را از سلطنت خلع کرد و برای نخستین بار نظام جمهوری را بنا نهاد.
با کودتای داوود خان، نخستین رییس جمهوری افغانستان و تشکیل حکومت جدید، پارلمان منحل شد.
هرچند در قانون اساسی سال ۱۳۵۵، شورای ملی تک‌مجلسی در نظر گرفته شده بود، اما این قانون اجرایی نشد.
به این ترتیب حکومت‌ها در افغانستان حتا پس از کودتایی که منجر به قتل داوود خان شد نیز تا زمان ریاست جمهوری داکتر نجیب‌الله برای مدت ۱۴ سال بدون پارلمان بودند.
پارلمان در زمان داکتر نحیب‌الله
نجیب‌الله در سال ۱۳۶۵ رییس جمهور حکومت افغانستان شد و جانشین ببرک کارمل گردید.
داکتر نجیب‌الله رییس جمهور افغانستان پس از ۱۴ سال خلای قوه مقنن در افغانستان پارلمان تازه‌ای را در سال ۱۳۶۷ ایجاد کرد.
ایراد کلی پارلمان زمان داکتر نجیب‌الله این بود که آن پارلمان بیش‌تر متشکل از اعضا و افراد وابسته به حزب دموکراتیک افغانستان بود.
این پارلمان تا سال ۱۳۷۱ تا زمان فروپاشی نظام به رهبری داکتر نجیب‌الله تداوم داشت.
پارلمان در زمان مجاهدین و طالبان
در سال ۱۳۷۱ خورشیدی نجیب‌الله تصمیم به کناره‌‌گیری از قدرت گرفت. مجاهدین در ۸ثور این سال وارد پایتخت شدند.
جنگ‌های داخلی که شیرازه حکومت‌داری را در هم ریخته بود در نهایت باعث شد که بعد از فروپاشی حکومت نجیب‌الله، از سال ۱۳۷۱ تا سال ۱۳۸۴ و یا تا چند سال پس از سقوط طالبان برای ۱۴ سال افغانستان فاقد قوه مقنن باشد.
پارلمان پس از سقوط طالبان
پس از سقوط طالبان در سال ۱۳۸۱ و تصویب قانون اساسی جدید در سال ۱۳۸۲ رای بر این شد تا افغانستان دارای شورایی دو مجلسی و دموکراتیک باشد.
در سال ۱۳۸۴ دوره ۱۵ پارلمانی، برای مدت پنج سال آغاز به کار کرد. بعداً، دوره ۱۶ مجلس نمایندگان در سال ۱۳۸۹روی کار آمد که به دلیل ناتوانی حکومت در برگزاری انتخابات هشت سال دوام کرد.
و سرانجام دیروز هفدهمین دور پارلمان آغاز به کار کرد.
